1. Największym węzłem transportowym jest konurbacja GOP-u, na jej terenie wyróżniamy 5 węzłów miast głównych - Katowice, Bytom, Chorzów, Zabrze, Gliwice oraz 7 mniejszych.
2. Ten zespół węzłów transportowych odgrywa bardzo ważną rolę w obsłudze kolejowych przewozów ładunków masowych ( np. węgiel kamienny, rud żelaza, koks, wyroby metalurgiczne, materiały budowlane) oraz samochodowego i kolejowego ruchu pasażerskiego
3. Duże znaczenie ma także rozbudowana w GOP sieć gazociągowa.
4. Marginalną rolę odgrywa transport lotniczy( lotnisko katowickie) transport wodny śródlądowy ( Kanał Gliwicki z portami Gliwice i Kędzierzyn Koźle)
5 Prawie połowa przewozów kolejowych realizuje się na Górnym Śląsku
Przez teren GOP-u przechodzą 3 magistrale kolejowe( w Polsce wyróżnia się 5)
Należą do nich:
- magistrala węglowa Tarnowskie Góry (GOP)- Herby-Inowrocław- Kościerzyna-Gdańsk/Gdynia. Służą głównie przewozowi węgla kamiennego (na eksport) oraz rud żelaza, zboża, produkty ropopochodne, surowce chemiczne (import)
-magistrala nadodrzańska GOP -Opole-Wrocław-Kostrzyn- Szczecin/ Świnoujście ( podobnie jak poprzednia plus dodatkowo obciążona przewozami pasażerskimi)
- magistrala południowa GOP- Kraków- Rzeszów- Żurawica/Medyka na granicy ukraińskiej umożliwiająca dostawy rud żelaza do polskich hut, import metali żelazostopowych, wywóz węgla kamiennego, artykułów spożywczych i przetworzonych artykułów przemysłowych.
1. Sieć rzeczna Polski jest asymetryczna, co jest przyczyną rozwoju tej sieci.
2. Sieć rzeczna najwcześniej zaczęła się rozwijać na południu kraju (3 rzęd) a na północy w (4 rzędzie)
3. W okresie zlodowacenia środkowopolskiego został zablokowany odpływ na północ, wody spływające z lodowców spotkały się z wodami płynącymi wzdłuż czoła lodowca na zachód wykształcając w ten sposób ogromne doliny.
4. Pradolinami obecnie płyną częściowo niektóre rzek ich przebieg nie, jest południkowy, ale zbliżony do równoleżnikowego pradoliny to:
a) wraz z dopływami tworzą największe dorzecza Polski
b) dorzecza pobrzeża południowo oraz wschodnio bałtyckiego to 12% powierzchni polski.
c) Pozostałe 0,3 % zajmują rzeki wchodzące w systemy zlewisk Morza Czarnego tj. dorzecze Dniestru i Dunaju + 0,1 % dorzecze Łaby
6. Charakterystyczną cechą obu największych dorzeczy
(Wisła i Odra) jest ich asymetria
- stosunek lewej części do prawej wynosi :
a) Wisła 27: 73
b) Odra 30:70
Ma to związek z nachyleniem niżu Środkowoeuropejskiego kierunku północno – zachodnim a także z kształtowaniem się rzeźby terenu w okresie zatamowania spływu wód przez lodowiec
7.Gęsta sieć rzeczna charakteryzuje obszar Karpat i Sudetów
8. Rzadka jest na terenach wyżynnych gdzie woda infiltruje w uszczelnione i skrasowiałe podłoże
9. Sposób zasilania polskich rzek określa się jako złożony deszczowo-śnieżny
- roztopy wiosenne na nizinach (marzec), górach (kwiecień) są przyczyną wysokiego stanu wód na wiosnę
- w okresie letnim wysoki stan wód związany jest z maksimum opadów w górach ( czerwiec, lipiec)
10. W okresie zimy rzeki polskie ulegają zlodzeniu
- średni czas zlodzenia 70 dni w dorzeczy Bugu i Narwi do około 10-20 dni w dorzeczu środkowej Odry i rzekach Pomorza.
Obszar na północ od Sanu, na wschód od Jeziora Solińskiego na południe od Leska, Ustrzyki Dolnych oraz Krościenka to tzw. Wschodnie Przedgórze Bieszczadzkie.
To teren gdzie dominują dużo niższe wzniesienia, tworzące mocno rozgałęzione masywy, rozdzielające od siebie biegnące doliny. To obszar przeznaczony głownie dla turystyki krajoznawczej - samochodowej lub rowerowej.
Szlaki piesze są mało atrakcyjne w porównaniu z innymi częściami Bieszczad. Spośród miejsc, które warto zobaczyć jest wał Otrytu należący do Parku Krajobrazowego Doliny Sanu, który jednak ze względu na gęste zalesienie pozbawiony jest możliwości widokowych.
Z punktu widzenia turystyki pieszej znaczenie i pewna atrakcyjność posiada kilka miejsc. Pomiędzy doliną Osławy i Kalniczki biegnie pasmo z ciekawymi szczytami Suliły i Pagarów. Na uwagę zasługuje Markowska, góra Berdo i pobliskie Grodzisko. Ładny jest również znajdujący się w pobliżu Leska masyw Czulni opływany z trzech stron przez San.
W Bieszczady warto przyjechać. Tutaj z pewnością każdy turysta znajdzie coś dla siebie. Dla mniej wprawionych, nie lubiących długich i meczących wycieczek Zajazd "Pod Czarnym Kogutem" proponuje wędrówki po lasach, których pobliżu Czarnej nie brakuje. Przepiękne, dzikie są idealne do spacerów, grzybobrania czy wycieczek na jagody. To również raj dla amatorów polowań. Niedaleko Zajazdu, w ośrodku PGNiG znajduje się basen kryty i odkryty oraz korty tenisowe.
Niedaleko można również korzystać z podnoszącego poziom adrenaliny zorbingu.
Tarnica to najdalej wysunięty na południowy wschód masyw górski w Polsce.
Jego granice tworzą: dolina Wołowatego, Przełęcz Użocka, dolina Sanu oraz dolina potoku Wołowatego. Jest to jednocześnie najwyższy wierzchołek polskich Bieszczadów. Dla przyrodnika interesujące będą tutaj tzw. torfowiska wysokie w Wołosatem, Łokciu, Dźwiniaczu i Tarnowie.
Bogata sieć szlaków znakowanych w masywie Tarnicy pozwala na planowanie wycieczek różnego stopnia trudności, w zależności od możliwości turysty. Znajdują się tutaj trzy ścieżki dydaktyczne czyli specjalnie znakowane szlaki pod względem informacji o środowisku przyrodniczym oraz kulturowym.Na szczycie Tarnicy znajduje się wielki stalowy krzyż pamiątka wizyty księdza Karola Wojtyły.
Spod krzyża rozciąga się dookoła panorama na wszystkie pasma połoninne w Bieszczadach.
Połonina Caryńska to masyw południowy, który należy do najbardziej charakterystycznych bieszczadzkich widoków.
Jej grzbiet to niespełna 5 km długości i trzy wierzchołki nie przekraczające 1300 m. Połonina na oglądana od zachodu i północnego zachodu imponuje urozmaiconą rzeźbą. Mnóstwo tutaj urokliwych zakątków, jarów, polan i przylasków. Z grzbietu we wszystkie strony rozciągają się wspaniałe widoki.
Połonina Caryńska w całości wchodzi w skład Bieszczadzkiego Parku Narodowego i podlega ścisłej ochronie. Miejscem godnym uwagi jest dolina Caryńskiego z rozległymi,dzikimi łąkami oraz interesującą szatą roślinną.
Trasy po Połoninie Caryńskiej są krótkie i polecane również dla mniej wprawionych piechurów, równie widokowe jak na innych połoninach.Nad Nasicznym można spotkać bardzo rzadkie jaskinie szczelinowe.
Niełatwo je znaleźć, najlepiej próbować szukać wczesną wiosną lub późną jesienią, kiedy nie przeszkadza poszycie leśne.
Połonina Wetlińska jest położona na zachodzie bieszczadzkiego pasma połonin.
Jej główny grzbiet ma kręty przebieg. Jej południowe stoki są strome i krótkie. Ponieważ są mocno nasłonecznione pokrywają je bujne trawy, a na północy dominują borówczyska. Niższe partie pokrywają lasy bukowe.
Wszystkie kulminacje głównego grzbietu znane są ze wspaniałych widoków. Można stąd podziwiać ciekawe panoramy, rozległe widoki, ciekawą roślinność oraz osobliwe ukształtowanie terenu, zwłaszcza "dwugarbne" formy wierzchołków. Urodą oraz krajobrazami wyróżnia się wierzchołek Dwernika-Kamienia.
W niezwykle malowniczej i bezludnej dolinie Sanu można napotkać ślady nieistniejących wsi bojkowskich. W Berehach Górnych znajduje się godny zobaczenia stary cmentarz z ciekawą kamieniarką ludową. W dolinie Hylatego rozciągają się kilkumetrowej wysokości progi skalne, a na szczególną uwagę zasługuje rezerwat krajobrazowy "Sine Wiry".
Doskonałe do podróżowania jest pasmo połonin z większymi czy mniejszymi szczytami.
To najpiękniejsze miejsca w Bieszczadach, które każdy miłośnik gór powinien zobaczyć.
Tutaj głębokie doliny dzielą się na trzy masywy: Połoninę Wetlińską, Połoninę Caryńską oraz Tarnicę i Połoninę Bukowską.
Największe zmiany w środowisku występują w centrum, zajętym przez Zespół Górniczo-Energetyczny: kopalnię węgla, elektrownię oraz inwestycje towarzyszące.
Pozyskiwanie węgla metodą odkrywkową polega na zdjęciu tzw. nakładu i składowaniu go na hałdach znacznych obszarów.
W sąsiedztwie odkrywek powstają tzw. leje depresyjne o niejednokrotnie dużym zasięgu.
Po uruchomieniu (1971) kopalni węgla brunatnego w Bełchatowie powierzchnia leja depresyjnego z początkowych 300 km² powiększyła się do ponad 1000 km².
Zasięg leja rośnie wraz z postępem prac górniczych. Prowadzi to do:
1) erozji gleb
2) powstawania „krajobrazu księżycowego”
3) nadmiernego odwodnienia terenu
Zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego, głównie związkami siarki emitowanymi przez elektrownię (obecnie przeciwdziała się temu problemowi m.in. przez budowę wyższych kominów – rozproszenie zanieczyszczeń) są równie dużym problemem.
W skutek zachwiania równowagi mas skalnych, a tym samym wywołaniem wstrząsów sejsmicznych, nastąpiły nieodwracalne zmiany w budowie geologicznej. Straty w produkcji roślinnej z tego tytułu wynoszą ponad 40%.
Jezioro - naturalnie powstały zbiornik wody nie mający bezpośredniego połączenia z morzem. Aby powstało jezioro muszą istnieć sprzyjające warunki:
1.zagłębienie terenu 2.zasilanie powierzchniowe 3.nieprzepuszczalna warstwa w dnie jeziora
Każde jezioro od momentu pojawienia się dąży do samozagłady. Wyróżnia się 4 stadia istnienia jeziora: 1.młodość - moment powstania jeziora, powstaje flora 2.dojrzałość - w jeziorze powstaje fauna i coraz bujniejsza flora, flora przybrzeżna zaczyna zarastać jezioro, staje się płytsze 3.starość - jest płytsze, bardziej zarośnięte 4. zanik jeziora - jest zarośnięte
Końcowym efektem jezior są torfy.
Na podstawie wytworzenia mis jeziornych, zasilania i przeszłości geologicznej jeziora dzieli się na: • jeziora tektoniczne - powstałe w wyniku ruchów płyt litosfery, zasilane są opadowo i z rzek do nich uchodzących - są bardzo głębokie - Bajkał, jeziora Afrykańskie • jeziora reliktowe np. j. Aralskie i Morze Kaspijskie - pozostałość po dawnych morzach • jeziora wulkaniczne - nie uchodzą do nich żadne rzeki, mają tylko zasilanie deszczowe, misy jeziorne to stare wulkany - w Owernii, na Jawie, jez. Averno (dążą do pomniejszenia) • jeziora krasowe - char. dla terenów wapiennych, dążą do powiększenia - jez. Piaseczno • jeziora lodowcowe: * oczka - Hańcza * rynnowe- Mamry * morenowe - Śniardwy • jeziora lodowcowo- tektoniczne - Wielkie Jeziora w USA - Erie, Michigan, Ontario
Globalna cyrkulacja atmosfery powoduje powstawanie wokół Ziemi różnorodnych mas powietrza.
Masą powietrza nazywamy wycinek troposfery charakteryzujący się dużą jednorodnością cech fizycznych, takich jak temperatura i wilgotność.
Masa powietrza zalegająca dłuższy czas np. kilka dni nad danym obszarem nabiera cech tego obszaru.
Przykładowo masa formująca się w rejonie bieguna charakteryzuje się niską temperaturą, masa powietrza kształtująca się nad podłożem oceanicznym nabiera wilgoci.
Obszary, nad którymi kształtują się masy powietrza, to obszary źródłowe.
Ze względu na różne cechy fizyczne mas oraz odmienne położenie obszarów źródłowych istnieją różne klasyfikacje mas powietrza: termiczna, wilgotnościowa, geograficzna.
Podział mas powietrza ze względu na temperaturę:
• ciepła masa powietrza (pc) - to powietrze, które przemieszczając się nad danym obszarem, oddaje ciepło podłożu - stopniowo się ochładzając. Równocześnie wzrasta jego wilgotność względna i obniża się poziom kondensacji pary wodnej, co powoduje powstawanie chmur warstwowych oraz niewielkich opadów i mgieł.
• zimna (chłodna) masa powietrza (pch) - powietrze chłodne, które ogrzewa się od podłoża, pobierając z niego ciepło. Powoduje to powstawanie prądów konwekcyjnych, chmur kłębiastych, przelotnych opadów i zmiennego zachmurzenia nieba. Podział mas powietrza ze względu na zawartość pary wodnej i rodzaj podłoża obszaru źródłowego:
• morska masa powietrza (pm) - kształtuje się nad obszarami morskimi, stąd zawiera dużą ilość wilgoci. Napływ morskich mas powietrza powoduje powstawanie chmur i opadów atmosferycznych, latem ochłodzenie a zimą podwyższenie temperatury.
• kontynentalna masa powietrza (pk) - sucha masa powietrza kształtująca się nad obszarami lądowymi, przynosząca bezchmurną pogodę i duże spadki temperatury w okresie zimowym. Podział mas powietrza ze względu na położenie geograficzne obszarów źródłowych:
• powietrze arktyczne i antarktyczne (PA) - kształtując się nad obszarami biegunowymi, może występować w odmianie morskiej (PAm) i kontynentalnej (PAk). Arktyczne i antarktyczne masy charakteryzują się niskimi temperaturami i niewielką wilgotnością oraz dużą przezroczystością powietrza.
• powietrze polarne (PP) - powstaje w umiarkowanych szerokościach geograficznych nad obszarami morskimi (PPm) i lądowymi (PPk). W zależności od pory roku PPm i PPk może być masą ciepłą lub chłodną.
• powietrze zwrotnikowe (PZ) - obszary źródłowe tego powietrza występują w strefie wyżów zwrotnikowych. Niezależnie od odmiany morskiej (PZm) czy lądowej (PZk) powietrze zwrotnikowe jest ciepłe i o obniżonej przezroczystości.
• powietrze równikowe (PR) - kształtuje się w strefie równikowego pasa obniżonego ciśnienia, posiada wysoką temperaturę i wilgotność niezależnie od miejsca tworzenia się (obszary morskie i lądowe). Masy powietrza równikowego przynoszą gwałtowny rozwój chmur, ulewy i burze.
Zróżnicowanie oświetlenia Ziemi w ciągu roku powoduje zmiany położenia głównych geograficznych mas powietrza oraz wielkość zajmowanego przez nie obszaru tak na półkuli północnej, jak i południowej.
Przeważający nad danym obszarem, określony rodzaj masy powietrza kształtuje stany pogody tego obszaru i w konsekwencji cechy jego klimatu.
Frontem atmosferycznym - nazywamy strefę przejściową między dwoma różnymi masami powietrza, w której obserwuje się dużą dynamikę atmosfery, tj. szybkie zmiany temperatury, ciśnienia i wilgotności.
Strefa frontowa przy powierzchni ziemi dochodzi z reguły do kilkudziesięciu kilometrów szerokości, podczas gdy jej długość może wynosić tysiące kilometrów. Wyróżnia się fronty:
• główne - rozdzielające główne (geograficzne) masy powietrza zalegające nad kulą ziemską,
• wtórne - występujące w tej samej geograficznej masie powietrza na styku powietrza, np. morskiego i kontynentalnego. Główne fronty atmosferyczne nazywane są również klimatologicznymi. Należą do nich fronty:
• arktyczny i antarktyczny - oddzielający masy powietrza arktycznego lub antarktycznego od mas powietrza polarnego,
• polarny - oddzielający powietrze polarne od zwrotnikowego, występujący na półkuli północnej i na półkuli południowej,
• równikowy (międzyzwrotnikowy) - rozdziela dwie masy powietrza równikowego, które w miarę oddalania się od równika nabierają cech powietrza zwrotnikowego.
Główne fronty atmosferyczne zmieniają swoje położenie w różnych porach roku, zależnie od przemieszczania się geograficznych mas powietrza.
Warstwa powietrza w strefie frontu atmosferycznego jest nachylona do powierzchni Ziemi pod bardzo małym kątem. Kształt tego nachylenia może być jednak różny i zależy od tego, czy ciepła masa powietrza wślizguje się po masie powietrza chłodnego (front ciepły) czy też masa powietrza zimnego wypiera powietrze ciepłe (front zimny).
Front ciepły - ciepła masa powietrza wślizguje się po masie chłodnej - linia frontu przesuwa się w stronę powietrza chłodniejszego. Powietrze ciepłe wznosi się wolno wzdłuż nachylonej powierzchni frontu i adiabatycznie się ochładza. Następuje kondensacja znajdującej się w nim pary wodnej i tworzenie się chmur - najwcześniej pierzastych później warstwowych i warstwowo-kłębiastych, z których tworzy się długotrwały opad o małym natężeniu, np. mżawka. Ciśnienie atmosferyczne wolno się obniża a temperatura wzrasta. Strefa ciepłego frontu atmosferycznego przemieszcza się nad danym punktem w ciągu kilkunastu godzin.
Front zimny - powietrze chłodne przemieszcza się w stronę powietrza ciepłego i zajmuje jego miejsce. Ciężkie, chłodne powietrze (przesuwając się przy powierzchni ziemi) wypiera ciepłe powietrze ku górze, które ochładzając się adiabatycznie, powoduje wzrost kondensacji pary wodnej i powstawanie chmur, głównie kłębiastych. Powstaje krótki, ulewny opad atmosferyczny, któremu latem mogą towarzyszyć burze. Ciśnienie atmosferyczne wzrasta, a temperatura szybko się obniża. Czas przemieszczania się frontu zimnego jest krótszy niż ciepłego i trwa kilka godzin.
Front zokludowany - powstaje w wyniku nałożenia się frontu zimnego na wolniej przesuwający się front ciepły. W strefie frontu zokludo-wanego stykają się trzy masy powietrza - ciepła wyparta do góry i dwie różniące się temperaturą masy powietrza chłodnego przy powierzchni ziemi.
Okluzji towarzyszą zjawiska meteorologiczne charakterystyczne dla frontu ciepłego lub zimnego.
Szklarska Poręba i Karpacz to raj dla rowerzystów, dla każdego coś miłego, są i łatwiutkie trasy, są i trudne trasy.
Każdy sobie poradzi, każdy będzie zadowolony. Propozycje tras bardziej extremalnych to, np. na Śnieżkę czy Tabaczną Ścieżkę - choć i tam jest bardzo łatwa i niezwykle urokliwa trasa ER2 - którą gwarantuję przejedzie każdy na dowolnym rowerze. Okolica Karpacz - Szklarska - Harrachov daje tak szeroki wachlarz możliwości jeżdżenia na rowerze, że każdy będzie zadowolony i znajdzie coś dla siebie.
Jeśli chcesz zobaczyć jak tam dojechać, jak jest usytuowana Przesieka, jakie są tam atrakcje -> kliknij ten link MAPY.
Wiatry okresowo zmienne powstają na obszarach kontaktu powierzchni lądowych i wodnych w wyniku różnicy w szybkości nagrzewania się i oddawania ciepła przez wodę i ląd.
Powierzchnia lądowa szybko się nagrzewa, dlatego latem i w ciągu dnia ma wyższą temperaturę — wytwarza się nad nią ośrodek niskiego ciśnienia. Ląd równie szybko traci ciepło, co jest przyczyną powstawania nad nim ośrodków wyżowych w okresie zimy i nocy. Natomiast woda ma znacznie większą pojemność cieplną- wolno się nagrzewa i długo utrzymuje ciepło. Latem i w ciągu dnia jest więc chłodniejsza od lądu, dlatego powstaje nad nią strefa podwyższonego ciśnienia; natomiast zimą lub w ciągu nocy jest cieplejsza i tworzą się nad nią ośrodki niżowe.
Wiatry okresowo-zmienne zmieniają cyklicznie kierunek w zależności od położenia ośrodków wysokiego i niskiego ciśnienia. Latem lub w ciągu dnia wieją w kierunku lądu, zimą lub w ciągu nocy w kierunku zbiornika wodnego. Za wiatry okresowo-zmienne uznaje się:
• bryzę - zmieniającą kierunek na przeciwny w cyklu dobowym, powstającą wzdłuż wybrzeży morskich i innych większych zbiorników wodnych, mającą zasięg kilku lub kilkunastu kilometrów,
• monsun - wiatr zmieniający kierunek w rytmie rocznym obejmujący ogromne obszary kontynentalne i oceaniczne. W klasycznej postaci występują w Azji południowej i wschodniej. Według najnowszych badań przyczyną powstawania monsunów nie jest jedynie różnica temperatur (tak jak w przypadku bryzy), lecz są one częścią ogólnej cyrkulacji atmosfery (patrz: rozdz. Ogólna cyrkulacja atmosfery). Za potwierdzenie tej tezy uznaje się brak w cyrkulacji monsunowej górnych prądów powietrza.
• wiatry górskie i dolinne - zmieniają swój kierunek w rytmie dobowym i są wywołane różnicą ciśnień powstałą na skutek różnicy temperatur powietrza przylegającego do stoku i zalegającego w dnie doliny. W ciągu dnia powietrze na stokach nagrzewa się szybciej i jako lżejsze unosi się do góry, a w jego miejsce napływa chłodniejsze powietrze z dna doliny - wiatr dolinny. Nocą wiatr zmienia kierunek, ponieważ powietrze na stoku ulega silnemu wychłodzeniu i jako ciężkie spływa wzdłuż stoku w dół - wiatr górski.
Wiatry dolinne i górskie w niektórych klasyfikacjach zalicza się także do wiatrów lokalnych, do których należą również:
• fen - wiatr powstający wtedy, gdy na drodze powietrza przemieszczającego się od ośrodka wysokiego ciśnienia w stronę niżu, znajduje się bariera górska. Powietrze musi wtedy wznosić się do góry wzdłuż stoku. W trakcie wznoszenia para wodna w nim zawarta ulega kondensacji, a temperatura spada średnio o 0,6°C na 100 m (adiabata wilgotna), tworzą się chmury i powstaje opad atmosferyczny. Po przekroczeniu bariery górskiej powietrze jest już suche i zimne. Opada zatem w dół, ogrzewając się suchoadiabatycznie średnio o 1°C na każde 100 m. Opadający w dół wiatr fenowy jest suchy, ciepły i porywisty. Wiatry tego typu r3sząróżne nazwy, np. w Alpach - fen, w Tatrach - halny, w Górach Skalistych - chinook, w Andach - zonda.
• wiatry spływowe - powstają, gdy nad obszarami niezbyt wysokich gór zalega zimne i ciężkie powietrze, które spływa ku niżej położonym, cieplejszym obszarom. Wiatry spływowe są chłodne i bardzo silne. Noszą różne nazwy, np. bora na wybrzeżu Adriatyku, mistral w dolinie Rodanu, cierzo w Hiszpanii, koszawa na Nizinie Węgierskiej, nyk na Alasce.
• cyklony tropikalne - nazywane regionalnie: tajfunami, huraganami i willy-willy. Powstają nad obszarami oceanicznymi o temperaturze powyżej 25°C, w niskich szerokościach geograficznych (do 25°), w wyniku gwałtownego spadku ciśnienia. W centralnej części tworzy się tzw. oko cyklonu o średnicy 20 - 30 km, bardzo niskim ciśnieniu (ok. 960 hPa) i bardzo silnych prądach wstępujących. Różnica ciśnień między okiem cyklonu a jego skrajnymi obszarami wynosi kilkadziesiąt hPa, co powoduje niezwykle silny wiatr. Cyklony tropikalne przesuwają się z prędkością 10-20 km/godz. i po dotarciu do lądu najczęściej zanikają.
• trąby (wiry) powietrzne - tworzą się w niskich i umiarkowanych szerokościach geograficznych. Są krótkotrwałym zjawiskiem o niewielkich rozmiarach przestrzennych (kilkaset metrów średnicy). Różnica ciśnienia między centrum i skrajem wiru dochodzi do 100 hPa, co powoduje powstanie silnego ruchu wirowego powietrza i wiatru o bardzo dużej prędkości. Wiry powietrzne mogą tworzyć się nad obszarami lądowymi - (trąby powietrzne) i morskimi - (trąby wodne). Katastrofalnym dla człowieka wiatrem tego typu jest tornado powstające w Ameryce Północnej.
W ośrodkach wysokiego i niskiego ciśnienia powietrze znajduje się w ciągłym ruchu.
Są to ruchy:
• pionowe - wstępujące w niżu barycznym lub zstępujące w ośrodku wyżowym,
• poziome - wywołane różnicą ciśnienia istniejącą między centrum układu barycznego i jego peryferycznymi obszarami.
Ponieważ powietrze dąży do wyrównania różnicy ciśnienia, stąd w wyżu atmosferycznym przemieszcza się od centrum na zewnątrz układu, w niżu odwrotnie. Poziomy ruch powietrza w ośrodkach barycznych pozostaje pod wpływem siły Coriolisa, która powoduje skręt przepływających strumieni powietrza w prawo lub w lewo.
Poziomy ruch powietrza spowodowany wyrównywaniem różnicy ciśnienia atmosferycznego nazywamy wiatrem. Dążność powietrza atmosferycznego do stanu równowagi powoduje, że wiatr wieje zawsze od ciśnienia wyższego w kierunku ciśnienia niższego. Ze względu na miejsce powstawania wiatru wyróżniamy:
• wiatry cyklonalne - wiejące w obrębie niżu barycznego,
• wiatry antycyklonalne - powstające w ośrodkach wysokiego ciśnienia,
• wiatry wiejące z ośrodków wyżowych w kierunku ośrodków niskiego ciśnienia.
Ostatni z wymienionych rodzajów wiatrów można podzielić na kilka typów w zależności od kierunku wiatru, tzn. kierunku z którego wiatr wieje na:
• okresowo-zmienne - zmieniające okresowo swój kierunek na przeciwny, wiejące w cyklu dobowym lub rocznym,
• zmienne - nazywane inaczej lokalnymi, zmieniające swój kierunek zależnie od lokalnych układów ciśnienia,
• stale - nie zmieniające kierunku w ciągu całego roku. Prędkość wiatru zależy od różnicy ciśnienia -jest tym większa im wyższa jest różnica ciśnień. Prędkość wiatru mierzy się w stopniach skali Beauforta, która może mieć 10°, jeśli odnosi się do stanu morzą, lub 12°, gdy uwzględnia prędkość wiatru na lądzie.
Ze względu na wartość użytkową, gleby zostały podzielone na klasy bonitacyjne od I do VI:
I: czarnoziemy, czarne ziemie, brunatne na lessach
II: gleby te same co w klasie I, lecz o gorszych właściwościach w sumie 3, 5%.
III: gleby gorsze, lecz na tyle urodzajne, by uprawiać na nich pszenicę, czy buraki cukrowe. Stanowią około 27%.
IV: gleby średnie, bielicowe, brunatne, niektóre gleby bagienne. Stanowią około 27%.
V i VI: gorsze gleby słabe i złe, mało urodzajne, o złych stosunkach wodnych i kamieniste. Stanowią około 42%.
Gleby inicjalne – występują w górach i na terenach sandrowych. Są na pograniczu gleb i skał, słabo przeobrażone.
Gleby bielicoziemne – wyraźny poziom wymywania i wmywania. Tworzą się na piaskach i glinach pod roślinnością iglastą.
Gleby brunatnoziemne – poziom brunatnienia o rdzawym zabarwieniu. Spotykane pod lasami liściastymi i mieszanymi.
Czarnoziemy – najbardziej urodzajne, bogate w próchnicę. Występują w małych ilościach w okolicach Tomaszowa Lubelskiego i Sandomierza.
Czarne ziemie – gleby pobagienne, urodzajne, lecz o gorszych właściwościach fizycznych niż czarnoziemy. Występują w okolicach Inowrocławia, Sochaczewa, Wrocławia, Błonia.
Gleby bagienne – powstają w środowisku o dużym uwilgotnieniu. Występują na pojezierzach.
Mady – powstają wskutek gromadzenia się osadów wylewanych okresowo przez rzeki. Występują wzdłuż dolin rzecznych (najwięcej na Żuławach Wiślanych).
Rędziny – wytworzone na skałach węglanowych, wapieniach, gipsach. Mają odczyn zasadowy. Występują głównie na wyżynach.
Gleby słone – w Polsce występują jedynie lokalnie przy brzegu Bałtyku, duże ilości soli są szkodliwe dla większości roślin.
Gleby antropogeniczne – kulturoziemne (przeobrażone w wyniku intensywnej gospodarki rolnej) i industrioziemne (przekształcone pośrednio lub bezpośrednio przez przemysł).
W Polsce głównymi obszarami ekologicznego zagrożenia są :
Bałtyk, Górnośląski Okręg Przemysłowy, Zagłębie Bełchatowskie, Warszawski Okręg Przemysłowy, Park Narodowy Ujścia Warty.
Straty, jakie powstają w środowisku przyrodniczym pod wpływem działalności człowieka dzielimy na bezpośrednie, pośrednie, ekonomicznie wymierne oraz ekonomicznie trudno wymierne.
Najważniejsze:
1. Zanieczyszczenie powietrza
2. Zanieczyszczenie wody: - utrata źródeł wody dla potrzeb konsumpcyjnych, rolniczych i przemysłowych, - obniżenie zysków z gospodarki rybackiej (słodkowodnej i morskiej), - utrata walorów miejsc rekreacji, - pogorszenie warunków zdrowotnych człowieka.
3. Zanieczyszczenie gleby
4. Wyczerpywanie się zasobów leśnych
5. Obniżenie się poziomu życia
Racjonalne gospodarowanie środowiskiem polega na zapobieganiu powyższym stratom.
Ważniejsze z nich to: - wyczerpywanie się zasobów nieodnawialnych (surowców mineralnych):- nadmierna eksploatacja zasobów, - dewastacja złóż (zabudowa, dzika eksploatacja), - marnotrawstwo surowców towarzyszących wydobywaniu głównych surowców i odpadów górniczych, - degradacja powierzchni ziemi - degradacja majątku trwałego (korozja), - pogarszanie warunków zdrowotnych człowieka.
Przykład na podstawie Morza Bałtyckiego
Strefa kontaktu morza i lądu, a więc przybrzeżne wody morskie, jak i nadbrzeżne obszary lądowe, jest szczególnie narażona na przeobrażenia środowiska wywołane działalnością człowieka.Bałtyk, jako płytki zbiornik morski, o niewielkiej pojemności i ograniczonej wymianie wód z Atlantykiem, jest wyjątkowo podatny na skażenie, zwłaszcza substancjami dopływającymi z otaczających go obszarów lądowych.Najpoważniejszym źródłem zanieczyszczeń jest Wisła.
Z głębi kraju przenosi tutaj: - ponad 90% materii organicznej - 96% azotu - 2/3 fosforu
Konsekwencje:
Bardzo duża emisja ścieków rocznie, w tym z: - zakładów siarkowych Tarnobrzeg - kombinatu w Nowej Hucie - zakładów azotowych w Puławach i Tarnowie - zakładów przemysłowych Warszawy - płockiej „Petrochemii” - zakładów przemysłu chemicznego z Włocławka, Torunia, Grudziądza - kombinatu celulozowo-papierniczego w Świeciu i Kwidzyniu - zespołu portowego w Gdańsku - rosnące zaoliwienie wód przybrzeżnych i plaż przyczynia się do śmierci ptaków wodnych- utrata terenów wypoczynkowych, - pogarszanie się zdrowia człowieka i jego wydajności w pracy, - powstawanie u człowieka poczucia bezradności powodującej brak motywacji do pracy (głównie działań społecznych).- obniżenie się zdrowotności lasów, - spadek produkcyjności lasów, - pogarszanie się warunków klimatycznych, wodnych i funkcji rekreacyjnych lasów.- utrata terenów rolniczych i leśnych, - pogorszenie warunków zdrowotnych człowieka (produkcja skażonej żywności).
Kielce, miasto położone w południowo-centralnej Polsce, w górach Świętokrzyskich.
Jest głównym obiektem gospodarczym i turystycznym tego regionu. Historia tego niezwykłego miasta zaczyna się ponad 900 lat temu. Od niepamiętnych czasów miejsce to było własnością biskupstwa krakowskiego.
Kielce przez kilka stuleci zgromadziło wiele cennych i pięknych zabytków. Należą do nich między innymi kieleckie kościoły: Bazylika katedralna Wniebowzięcia Naj- świętszej Maryi Panny, Kościół Garnizonowy Najświętszej Marii Panny Królowej Polski, Kościół Świętych Apostołów Piotra i Paw- ła, Kościół Świętej Trójcy, Kościół św. Wojciecha.
Najbardziej znanym i najcenniejszym dla miasta zabytkiem jest barokowa bazylika, Katedra Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Mieści się ona na „Wzgórzu Zamkowym” w samym centrum Kielc. Wybudowana została około 1171 roku i kilkakrotnie była niszczona i odbudowywana. 3 czerwca 1991 roku Jan Paweł II podczas jednej ze swych licznych pielgrzymek do ojczystego kraju dokonał tu koronacji obrazu Matki Boskiej Łaskawej. Kilkakrotnie była niszczona i odbudowywana.
Najstarszym kościołem Kielc jest Kościół Świętego Wojciecha. Mieści się on między ulicą IX Wieków a ulicą Bodzentyńską. Historia tego wspaniałego zabytku rozpoczęła się w 1084 roku i początkowo był on niewielkich rozmiarów modrzewiowym kościółkiem, pełniącym funkcję kościoła cmentarnego. Warto zwrócić uwagę na fakt, iż kościółek powstał przy osadzie, która dała początek miastu Kielce.
Podczas prowadzonych w latach 2006-2007 remontów Placu Świętego Wojciecha natrafiono na kamienne fundamenty łączone wapienną zaprawą, które pochodzą z okresu średniowiecza oraz inne ciekawe wykopaliska dające dowód na to, iż miejsce to stanowiło pierwotną kolebkę Kielc. Historycy twierdzą, iż są to pozostałości po przykościelnym szpitalu dla ubogich, który prawdopodobnie spłonął w 1800 roku podczas wielkiego pożaru, jaki strawił miasto. Natrafiono także na 300-letnie groby
Bardzo ciekawy jest również kielecki rynek zwany „kielecką starówką”. Początek jego historii datuje się na wiek XVII, kiedy był jeszcze placem, a nazwę oficjalną „Rynek” nadano mu w wieku XIV, gdy nastąpiła lokacja Kielc na prawie magdeburskim. Na Rynku w Kielcach znajduje się wiele zabytkowych, historycznych kamienic. W południowej pierzei rynku stoi kamienica z 1767 roku, należąca ówcześnie do biskupa krakowskiego Kajetana Sołtyka. Po wschodniej stronie kamienica zwana była kiedyś Wójtostwem. W czerwcu 1794 roku w kamienicy tej przebywał Tadeusz Kościuszko, a jego pobyt upamiętnia znajdująca się tu wmurowana w ścianę tablica.
Głównym symbolem miasta jest barokowy Pałac Biskupów Krakowskich, który kiedyś był rezydencją biskupów krakowskich. Pałac wybudowano w latach 1637- 1641 na Wzgórzu Katedralnym z inicjatywy biskupa Jakuba Zadzika.
a) Pomniki przyrody - pojedyncze lub grupy drzew - kamienie - głazy narzutowe - jaskinie - skałki - aleje
b) Stanowiska dokumentacyjne - wszelkiego rodzaju odkrywki geologiczne
c) Parki krajobrazowe - często występują w pobliżu wielkich aglomeracji miejskich,chroni się je ze względu na walory turystyczne
d) Parki narodowe - stanowią najwyższa formę ochrony - ostatnim utworzonym parkiem jest Park Narodowy ujścia Warty. - ludzie nie mogą w nie ingerować
e) Rezerwaty przyrody - niewielkie rozmiarami - chroni się tam tylko określone gat. drzew i roślin lub zwierząt. - ingerencja człowieka, jest niedopuszczalna
Najstarsze: - Zlodowacenie podlaskie, objęło swym zasięgiem tylko północno-wschodnią Polskę – Podlasie. - Największy zasięg miało kolejne zlodowacenie nazywane krakowskim lub południowopolskim, które dotarło do Karpat, Sudetów i wkroczyło w Bramę Morawską. - Kolejne zlodowacenie środkowopolskie objęło swym zasięgiem nieco mniejszy obszar kraju i dotarło do Sudetów i wyżyn środkowopolskich nie obejmując ich. - Ostanie zlodowacenie – bałtyckie – swym zasięgiem objęło jedynie pojezierza.
Formy podczas tego zlodowacenia zachowały się bardzo dobrze do chwili obecnej tworząc krajobraz młodoglacjalny.
Działalność lodowców: - Na obszarach objętymi starszymi zlodowaceniami niż bałtyckie zachowały się formy glacjalne i glacifluwialne, które są silnie zdenudowane i tworzą krajobraz staroglacjalny. - Po pobycie lądolodu pozostały wały moren czołowych ciągnące się ze wschodu na zachód i tworzące największe zniesienia na obszarze Polski nizinnej. - Znaczny obszar został pokryty moreną denną złożoną z gliny wałowej, powstały liczne pola sandrowe, obecnie najczęściej porośnięte lasami, m.in. wrocławsko-magdeburską, barucko-głogowską, warszawsko-berlińską. - Dużą grupę form polodowcowych stanowią jeziora różnego typu: rynnowe (Gopło, Raduńskie, Drawsko, Chażykowskie), powstałe w zagłębieniu moreny dennej (Śniardwy, Mamry, Niegocin) i liczne niewielkie jeziora wytopiskowe. - Pozostałością po jeziorach zastoiskowych są licznie występujące iły warwowe, szczególnie na obszarach starszych zlodowaceń. - Osadami z tamtego okresu są lessy powstałe podczas zlodowacenia bałtyckiego występujące m.in. na Wyżynie Lubelskiej, Kieleckiej, na Nizinie Śląskiej i na przedgórzu Karpat, a ponadto głazy narzutowe. - W górach są cyrki polodowcowe często wypełnione wodą (Morskie Oko, Czarny Staw), szerokie U-kształtne doliny polodowcowe i moreny.
Opad atmosferyczny – to spadanie kropli wody, igiełek lodu, płatków śniegu lub gradowin z chmury na powierzchnię terenu.
Rodzaje opadów: – Deszcz – opad kropli wody o średnicy powyżej 0,5 mm lub wyjątkowo mniejszej, jeśli opad pochodzi z dość wysokiej chmury. – Śnieg –opad płatków śniegowych, tj. zrośniętych ze sobą igiełek lodu. – Grad – opad bryłek lodu (gradzin, gradowin) o średnicy powyżej 0,5 cm, nierzadko dochodzących do 5 cm, połączony zazwyczaj z deszczem.
Rozkład opadów w strefach klimatycznych: – gorąca (ok. 2000 mm) – umiarkowana (1000 – 500 mm) – zimna (250 mm)
Pora sucha – okres bezdeszczowy. W klimacie gorącym za takie uważa się te miesiące, w których miesięcznie sumy opadów są poniżej 60 mm, w krajach umiarkowanego klimatu – te miesiące zimowego półrocza, w których miesięczny opad jest mniejszy od 1/10 opadu w miesiącu o najobfitszych opadach, lub te miesiące półrocza letniego, w których miesięczny opad jest mniejszy od 1/3 opadu w miesiącu o najobfitszych opadach.
Pora deszczowa – w klimacie, w którym występuje pora sucha, pozostała część roku uważana jest za porę deszczową.
Strefy klimatyczne a opad: 1.Strefa klimatów równikowych – opady: największe przy zenitalnym położeniu słońca
2.Strefa klimatów zwrotnikowych – opady: przeważnie lub wyłącznie letnie, w klimatach suchych sporadyczne lub zupełny brak
3.Strefa klimatów podzwrotnikowych – opady: gównie lub wyłącznie w chłodnym półroczu, w klimatach monsunowych w letnim
4.Strefa klimatów umiarkowanych – opady: nie są ograniczone do jednej pory roku, czy półrocza, jesienno-zimowe przeważają w klimatach wybitnie morskich i na niektórych wybrzeżach, a letnie w przejściowych, kontynentalnych i monsunowych
5.Strefa klimatów okołobiegunowych – opady: z przewagą śnieżnych szczególnie w klimatach polarnych
Największy opad roczny: Czerrapundżi (Indie)..................................16319 mm Średni opad roczny na: Ziemi............................................................1002 mm Nad lądami.......................................................................................670 mm Nad oceanami..................................................................................1139 mm Największy średni opad: Mt. Waialeale (Hawaje).............................11980 mm W okresie wieloletnim : Czerrapundżi (Indie).....................................11437 mm Największy opad dobowy: Foc-Foc (Reunion)................................. 182 mm Największy opad miesięczny: Czerrapundżi (Indie)........................... 930 mm Najniższe opady roczne: Arica (Chile) - średnia z 59 lat.................... 0,08 mm Death Valej (St. Zjedn. Ameryki)..................................................... 4,14 mm
Chmura jest widzialnym zbiorem zawieszonych w atmosferze kropelek wody lub kryształków lodu, albo jednych i drugich, będocych produktem kondensacji pary wodnej zawartej w powietrzu. Średnica cząsteczek chmury jest bardzo mała i nie przekracza na ogół kilkunastu mikrometrów. Cząsteczki te opadają bardzo wolno, toteż chmura nie może utrzymywać się przez dłuższy czas w powietrzu. Zawartość wody w chmurze waha się średnio, zależnie od temperatury, od 0,2 do 5 g 1 1 m3. Chmury tworzą się głównie na skutek adiabatycznego ochładzania się powietrza podczas wznoszenia się go ku górze. Gdy temperatura wznoszącego się powietrza przekroczy punkt rosy, a zawiera ono jądra kondensacji, para wodna skrapla się i powstają chmury. Wznoszące prądy powietrza, powodujące jego oziębienie się adiabatyczne i prowadzące do tworzenia chmur, powstają przeważnie z takich przyczyn, jak:
1. ogrzewanie się powietrza skutkiem wypromieniowania energii cieplnej z powieszchni Ziemi nagrzanej przez promienie słoneczne. Zjawisko to występuje podczas silnego nasłonecznienia, przy istnieniu w atmosferze równowagi chwiejnej, wówczas strugi ogrzanego powietrza wznoszą się do góry, oziębiają się na drodze adiabatycznego rozprężania i w wyniku kondensacji powstają grube, pojedyncze chmury kłębiaste o dużej rozciągłości pionowej;
2. wtargnięcie masy chłodnego powietrza, która w sposób mechaniczny wypycha ciepłe powietrze w górę, w wyniku czego powstają silnie rozbudowane pionowe chmury kłębiaste; chmury kłębiaste, skupione w większe zespoły, powstają również podczas napływu chłodnego wilgotnego powietrza nad ciepłe podłoże;
3. łagodne wślizgiwanie się ciepłego powietrza po pochyłej powieszchni powietrza chłodnego, wskutek czego tworzą się rozległe ławice chmur warstwowych pokrywających całe niebo;
4. wznoszenie się powietrza nad przeszkodami terenowymi - górami, wysokimi wzniesieniami.
Ze względu na charakter budowy rozróżnia się chmury wodne (kropelkowe), lodowe i mieszane. Chmury wodne składają się wyłącznie z kropel wody, występują przy temperaturach dodatnich i ujemnych - w drugim przypadku krople wody są w stanie przechłodzonym. Chmury lodowe zbudowane są wyłącznie z kryształków lodu zawieszonych w powietrzu o temperaturze znacznie niższej od 0oC (-30oC, -40oC i niższej). Chmury mieszane zawierają krople wody i kryształki lodu, występujące obok siebie w warstwie atmosfery o temperaturze ujemnej. Chmury powstają w różnych warunkach meteorologicznych i dlatego ich kształt oraz wymiary są rozmaite. Ze względu na ustawiczne przekształcanie się występują one w nieskończonej ilości postaci. Wyodrębniono jednak wśród nich pewne typowe formy, występujące na całej kuli ziemskiej i podzielono na rodzaje, gatunki i odmiany. Pod względem budowy, wyglądu i wysokości występowania rozróżnia się 10 podstawowych rodzajów chmur zgrupowanych w 3 umowne piętra (wysokie, średnie i niskie) - obejmujące tę część troposfery, w której zwykle obserwuje się chmury. Granice pięter zmieniają się w zależności od szerokości geograficznej. W strefie umiarkowanej, a więc i w Polsce, wysokie piętro chmur sięga przeciętnie 5-13 km, średnie 2-7 km, niskie poniżej 2 km. Chmury Cirrus, Cirrostratus i Cirrocumuluszbudowane są prawie wyłącznie z kryształków lodu. Występują w najwyższej, najchłodniejszej części troposfery. Charakteryzują się białawym zabarwieniem i dużą przezroczystością, mogą jednak lekko, a niekiedy nawet wyraźniej przesłaniać Słońce lub Księżyc. Chmury te nie dają opadów. Te trzy rodzaje chmur wykazują między sobą pewne różnice.
Cirrus. Mają kształt oddzielnych, białych delikatnych włókien, ławic bądź pasm; charakteryzują się włóknistym wyglądem albo jedwabistym połyskiem, lub jednym i drugim.
Cirrocumulus. Występują w formie ławic, płatków lub warstw chmur bez cieni, złożonych z bardzo małych elementów w kształcie ziaren, zmarszczek, soczewek. Często wyglądem przypominają sieć, lub plaster miodu.
Cirrostratus. Wyglądają jak delikatna, często włóknista zasłona, biała o odcieniu mlecznym, pokrywająca niebo całkowicie lub częściowo. Często obserwuje się w nich zjawisko halo.
Altocumulus. Biała lub szara, albo częściowo biała, częściowo szara ławica lub warstwa chmur. Najczęściej występują w postaci płatów, zaokrąglonych brył, walców oddzielonych od siebie i uporządkowanych regularnie, szeregami. Zaznacza się wyrażany zarys brzegowy płatów, na cienkich częściach Ac można obserwować wieńce i zjawiska iryzacji. Występuje zjawisko halo. Na ogół chmury te zbudowane są prawie wyłącznie z kropelek wody. Przy bardzo niskich temperaturach mogą powstawać w nich kryształki lodu. Ni dają opadów.
Altostratus. Szara lub niebieskawa warstwa chmur w formie zasłony lub płata, prążkowana, włóknista lub jednolita. Pokrywa niebo całkowicie lub częściowo. Miejscami Słońce lub Księżyc niewyraźnie przez nie przeświecają, jak przez matowe szkło. Brak zjawiska halo. Zbudowane są z kropelek wody i z kryształków lodu. Typowe chmury mieszane. Opady z tych chmur są bardzo słabe, a w ciepłej porze roku często wyparowują przed osiągnięciem powieszchni Ziemi. W zimie z As pada często drobny śnieg.
Nimbostratus. Jednostajna, szara warstwa chmur, często ciemna, o rozmytej podstawie. Są to chmury o znacznej grubości, gęste, całkowicie zasłaniające Słońce lub Księżyc. Składają się z kropel wody i z kryształków lodu lub mieszaniny ciekłych i stałych cząsteczek. Z chmur tych pada zwykle ciągły śnieg lub deszcz. W ciepłej porze roku omawiane chmury dostarczają prawie trzecią część całej wody opadowej.
Stratocumulus. Szare albo białawe płaty lub warstwy chmur z wyraźnie widocznymi ciemnymi częściami. Złożone są z zaokrąglonych brył, walców, podobnie jak Ac, tylko większych. Człony chmury ułożone są w większości regularnie. Zbudowane są zwykle z drobnych kropelek wody. Opad dają bardzo rzadko. Czasami pada z nich słaba mżawka, przy niskich temperaturach bardzo drobny śnieg.
Stratus. Chmury te występują najbliżej powieszchni Ziemi, na równinach podstawa ich może znajdować się w odległości zaledwie kilkudziesięciu metrów. Wyglądają jak jednorodna szara warstwa, podobna do mgły. Zwykle zasłaniają Słońce i Księżyc, a gdy są cieńsze, widać przez nie dosyć wyraźnie tarcze tych ciał niebieskich. Składają się z kropel wody, a przy odpowiednio niskich temperaturach - z cząstek lodu i śniegu. Mogą dawać opady mżawki, a przy dostatecznie niskich temperaturach opady śniegu, zawsze o małym natężeniu.
Cumulus. Oddzielne, zwykle gęste chmury o wyraźnie znaczonych konturach, rozwijające się w kierunku pionowym w kształcie pagórków, kopuł lub wież, których wierzchołek podobny jest zazwyczaj do kalafiora. Oświetlona promieniami Słońca górna część Cu jest zwykle lśniącobiała, a podstawa stosunkowo ciemna i prawie pozioma. Chmury Cu składają się głównie z kropelek wody, a w najwyższych partiach przy temperaturze znacznie niższej od 0oC występują cząstki lodu. Przy silnym rozwoju pionowym mogą dać opad.
Cumulonimbus. Potężne, gęste, kłębiaste chmury rozwinięte pionowo w kształcie gór lub wielkich wież. Część wieszchołka chmury przybiera często charakterystyczny kształt kowadła lub pióropusza. Cb różni się od Cu bardzo silną rozbudową pionową i zwartym kształtem bryły. Robi przykre wrażenie ze względy ma ciemny kolor, ponury a nawet groźny wygląd, grzmoty i błyskawice. W dolnej części Cb występują kropelki wody, w górnej kryształki lodu. Chmury te dają silne opady przelotne deszczu, śniegu lub gradu i zjawiska burzowe. Dlatego są nazywane chmurami burzowymi. Największy udział w opadzie ciepłej pory roku, tak pod względem ilości wody (ponad 50% sumy całkowitej), jak też liczby przypadków, mają w Polsce opady właśnie z chmur Cumulonimbus.
Zachmurzeniem (ogólnym) nazywamy stopień pokrycia nieba przez wszystkie chmury widziane w danej chwili, wyrażone w dziesiątych (od 1966r. w ósmych) częściach lub procentach powieszchni całkowitego pokrycia nieba. Ocenia się je zwykle wizualnie, bez użycia przyrządów i zapisują w postaci liczb 0 - 8; często też określa się stopień zachmurzenia odpowiednim mianem, na przykład: bezchmurne (niebo czyste), pogodnie (małe zachmurzenie), pochmurno (duże zachmurzenie). Zachmurzenie, szczególnie nad lądem, wykazuje przebieg dobowy. Zaznacza się on wyraźniej w miesiącach letnich niż zimowych. Zachmurzenie wzrasta przed południem, a w parę godzin po południu jest największe, w godzinach wieczornych ponownie maleje. Chmury, zwłaszcza niskie warstwowe, których występowanie związane jest z ochłodzeniem się powietrza , pojawiają się najczęściej w nocy i rano, a kłębiaste po południu, w okresie najsilniejszej konwekcji. Minimum dobowe temperatury powietrza pokrywa się więc ogólnie z maksimum zachmurzenia typu warstwowego, a maksimum dobowe temperatury powietrza wywołuje maksimum zachmurzenia kłębiastego. Przebieg roczny zachmurzenia jest u nas następujący: w części nizinnej kraju maksimum występuje zimą, a maksimum latem; w wysokich górach jest odwrotnie.
Skala Beauforta
Stopień skali
Określenie słowne stopnia skali
Oznaki na lądzie
Oznaki na morzu
Prędkość wiatru
(m×s -1)
0
cisza
dym unosi się pionowo
morze gładkie jak lustro
0,0-0,2
1
powiew
znoszony dym wskazuje kierunek wiatru
tworzą się zmarszczki o wyglądzie łusek bez piany
0,3-1,5
2
słaby wiatr
wiatr odczuwa się na twarzy, drżą liście
bardzo drobne, lecz krótkie już wyraźne fale, ich grzbiety mają wygląd szklisty, nie załamują się
1,6-3,3
3
łagodny wiatr
liście i małe gałązki są w stałym ruchu, wiatr rozwija lekkie flagi
bardzo małe fale, ich grzbiety zaczynają się załamywać, lecz piana ma wygląd szklisty, sporadycznie pojawiają się białe grzebienie
3,4-5,4
4
umiarkowany wiatr
wiatr podnosi pył i kartki papieru, poruszają się małe gałęzie
małe fale zaczynają się wydłużać, pojawia się sporo białych grzebieni
5,5-7,9
5
dość silny wiatr
chwieją się krzewy pokryte liśćmi, tworzą się małe fale z grzywami na wodach śródlądowych
fale średniej wielkości ulegają wyrażnemu wydłużeniu, dużo białych grzebieni, miejscami wysępują pojedyńcze bryzgi
8,0-10,7
6
silny wiatr
poruszają się gałęzie, gwiżdżą druty telefoniczne, użycie parasola jest utrudnione
zaczynają się tworzyć duże fale, ich białe, pieniste grzbiety przyjmują wszędzie większe rozmiary, na ogół występują bryzgi
10,8-13,8
7
bardzo silny wiatr
pouszają się całe drzewa, chodzenie pod wiatr jest utrudnione
fole się piętrzą, zdmuchiwana z łamiących się grzbietów piana zaczyna się układać pasmami wzdłuż kierunku wiatru
13,9-17,1
8
gwałtowny wiatr (sztorm)
wiatr łamie gałęzie drzew, chodzenie pod wiatr jest bardzo trudne
dość wysokie fale o większej długości, ich wieszchołki zaczynają się odrywać w postaci wrujących bryzgów, piana układa się wzdłuż kierunku wiatru w wyrażnie zaznaczające się pasma
1702-20,7
9
wichura (silny sztorm)
wiatr powoduje niewielkie uszkodzenia budynków, np. zrywa dachówki
wysokie fale, gięste pasma piany układające się wzdłuż kierunku wiatru, spiętrzone grzbiety fal przewnacają się i toczą, bryzdi mogą zmniejszyć widzialność
20,8-24,4
10
silna wichura (bardzo silny sztorm)
rzadko występuje na lądzie, wyrywa drzewa z korzeniami, powoduje znaczne uszkodzenia budynków
bardzo wysokie fale o długich przelewających się grzbietach, duże płaty piany układają się w gęste, białe pasma wzdłuż kierunku wiatru, cała powieszchnia morza wydaje się biała, przewracanie i toczenie fal wydaje się ciężkie, gwałtowne, widzialność zmniejszona
24,5-28,4
11
gwałtowna wichura (gwałtowny sztorm)
bardzo rzadko występuje na lądzie, powoduje rozległe zniszczenia
wyjątkowo wysokie fale (małe i średnie okręty chwilami zupełnie nikną z oczu wśród fal), morze całkowicie pokryte długimi, białymi płatami piany, układającymi się wzdłuż kierunku wiatru, wiatr wszędzie porywa i rozpyla wieszchołki fal, widzialność zmniejszona
28,5-32,6
12
huragan
bardzo rzadko występuje na lądzie, powoduje bardzo rozległe zniszczenia
powietrze wypełnione pianą i bryzgami, morze zupełnie białe od pyłu wodnego, widzialność bardzo ograniczona
