Rolnictwo intensywne i ekstensywne

Intensyfikacja rolnictwa umożliwia zwiększenie produkcji bez konieczności poszerzania areału użytków rolnych.

Zacznijmy od definicji. Rolnictwo intensywne jest to bowiem rolnictwo, w którym ponosi się duże nakłady pracy uprzedmiotowionej i pracy żywej, w wyniku czego uzyskuje się wysokie plony oraz znaczną produkcyjność zwierząt gospodarskich. Wzrost efektów produkcyjnych jest w większym stopniu uzależniony od nakładów pracy uprzedmiotowionej (nawozów, środków ochrony roślin, materiału siewnego itp.) niż zaangażowania siły roboczej. Rolnictwo intensywne odznacza się często dużą towarowością, tzn. że znaczna część wyprodukowanych płodów rolnych lub zwierząt jest przeznaczona na sprzedaż.

W zależności od struktury ponoszonych nakładów występuje:

· rolnictwo intensywne typu kapitałochłonnego, w którym wysokie wskaźniki produktywności ziemi są skutkiem dużych nakładów pracy uprzemysłowionej (Europa Zach. pn.-wschodnie i przyjeziorne stany w USA, Nowa Zelandia)

· rolnictwo intensywne typu pracochłonnego, które odznacza się zaangażowaniem dużych nakładów pracy żywej (doliny Nilu, Eufratu, Tygrysu, Nizina Chińska).

Dla krajów wysoko gospodarczo rozwiniętych typowe jest szukanie coraz bardziej nowoczesnych technik i metod organizacji produkcji, prowadzenie prac badawczych i wprowadzanie nowych odmian roślin użytkowych oraz ras zwierząt hodowlanych. W wyniku tego produkcja odznacza się wysoką jakością i możliwie wysokim stopniem dostosowania cech użytkowych produktów rolnych do potrzeb ich odbiorców. Daje to możliwość zmniejszenia masy przerobionych w przemyśle surowców rolnych (np. dzięki wzrostowi zawartości cukru w burakach cukrowych, skrobi w ziemniakach przerabianych na krochmal). Dzięki tym zabiegom rośnie opłacalność produkcji.

Przykładem kraju o wysokim stopniu intensywności rolnictwa jest Holandia. Są tu słabe gleby, użytkowanie ziemi jest utrudnione przez ciągłe obniżanie się terenów nadmorskich, co zmusza do budowy kanałów, grobli i zabezpieczeń ochronnych. Walorem naturalnym środowiska jest łagodny i wilgotny klimat, łąki i pastwiska stanowią ponad 50% użytków rolnych. Warunki naturalne sprzyjają rozwojowi chowu zwierząt gospodarskich. Hodowla zaś stwarza możliwość intensywnego nawożenia organicznego. Położenie Holandii nad Morzem Północnym ułatwia jej (od XIX w) uczestnictwo w międzynarodowym rynku rolnym. Istotne znaczenie ma też położenie Holandii w sąsiedztwie Niemiec – potężnego rynku zbytu.

Holandia rozwinęła przede wszystkim hodowlę zwierząt gospodarskich i ogrodnictwa. Rolnictwo holenderskie charakteryzują duże nakłady pracy uprzedmiotowionej (m.in. duże zużycie nawozów sztucznych na 1 ha użytków ok. 273 kg NPK) oraz niewielka ilość gruntów przypadająca na 1 ciągnik 5 ha/ciągnik), dzięki czemu uzyskuje wysokie plony, np. pszenicy 80 q/ha (świat 25 q/ha), ziemniaków 461 q/ha (151), buraków cukrowych 639 q/ha (349). Pogłowie trzody chlewnej na 100 ha użytków rolnych wynosi 680 sztuk (świat 18). Od jednej krowy uzyskuje się rekordową ilość mleka –6289 litrów (świat 2033 l).

O wysokim stopniu intensywności rolnictwa holenderskiego świadczą także:

- stosowanie sztucznej inseminacji w hodowli bydła (uzyskiwanie większej liczby cieląt o korzystnych i pożądanych cechach)

- dobry stan zdrowia zwierząt gospodarskich dzięki właściwej opiece weterynaryjnej i stosowaniu środków farmakologicznych

- system żywienia bydła oparty latem na wysokodajnych pastwiskach, zimą na paszach treściwych i kiszonce

- wyeliminowanie sezonowości produkcji jaj

- uniezależnienie się od żyzności gleby wskutek dobrego nawożenia, pełnej melioracji gruntów oraz bardzo starannej uprawy pól

- nowoczesna agrotechnika

- doskonale zorganizowany system oświaty i nauki wiejskiej

- uprawa produktów rolnych o dużej opłacalności, gwarantujących zbyt

- specjalizacja gospodarstw rolnych (regionów) w produkcji określonych artykułów rolnych.

W Holandii znakomicie działa spółdzielczość. Organizuje ona zaopatrzenie rolników w nawozy i pasze, skupuje mleko, ziemniaki i inne płody, a także przetwarza surowce rolne. Uczestniczy w 25% w eksporcie towarów rolno-spożywczych.

Do obszarów intensywnego rolnictwa zaliczamy:
- Europę Zachodnią,
- Dolinę Kalifornijską,
- Nizinę Zatokową i Atlantycką w USA,
- Japonię i Koreę oraz Nizinę Chińską,
- Jawę,
- deltę Nilu i Nizinę Gangesu.

Do wzrostu intensywności rolnictwa należy także poszukiwanie i wprowadzanie coraz doskonalszych odmian roślin użytkowych i ras zwierząt gospodarskich. Przykładowo, w pracach nad uszlachetnianiem roślin zwraca się uwagę na zwiększanie plenności, odporności na szkodniki, choroby i niekorzystne warunki wegetacyjne, zawartości cennych składników odżywczych oraz skrócenie cyklu wegetacyjnego.

Rasy zwierząt udoskonala się przez skracanie cyklu produkcyjnego, zwiększanie odporności na choroby oraz uzysku produktów pochodzenia zwierzęcego (mięso, skóry, mleko), przy jednoczesnym wzroście ich walorów użytkowych.

Rolnictwo ekstensywne (obszary o małej gęstości zaludnienia, słabo sprzyjających warunkach naturalnych) odznacza się tym, że wzrost produkcji odbywa się głównie przez powiększenie areału użytków rolnych, a nie przez lepszą uprawę gruntów rolnych. Rolnictwo ekstensywne cechuje więc małe zaangażowanie nakładów pracy żywej i uprzedmiotowionej, czemu towarzyszy mała produkcyjność ziemi i zwierząt. Wszystkie te cechy charakteryzują rolnictwo tradycyjne ekstensywne, występujące m.in. w krajach afrykańskich położonych na terenie Sahary, na suchych terenach Australii, w Mongolii. Rolnictwo ekstensywne może w wyjątkowych okolicznościach scharakteryzować się stosunkowo dużymi nakładami kapitałowymi. Jest to rolnictwo ekstensywne typu kapitałochłonnego, jakie wykształciło się na terenie Wielkiej Równiny Prerii. Rolnictwo to cechuje mała produktywność ziemi, małe nakłady pracy żywej oraz duża wydajność pracy. Środki pieniężne są tam przeznaczone na mechanizację pracy farmerów i nie przyczyniają się do wzrostu wydajności ziemi (np. wzrostu plonów). Powodują one natomiast podwyższenie wydajności pracy farmerów. Zważywszy na wysoki stopień towarowości produkcji, można zauważyć, że prowadzi to do wzrostu dochodów farmerów.

Główne obszary rolnictwa ekstensywnego:
- Queensland i Nowa Południowa Walia w Australii,
- Wielkie Równiny w USA i Kanadzie,
- obszar Pampy w Argentynie oraz cała strefa międzyzwrotnikowa w Afryce,
- Bliski Wschód,
- Pakistan,
- Afganistan i niemal cały obszar b. ZSSR.

Rolnictwo ekstensywne rozwinęło się m.in. na obszarze Pampy (środkowa część wielkiej niziny Gran Chaco) w Argentynie. Jej wschodnia, przyatlantycka wilgotna część posiada bardzo żyzne gleby humusowe i stanowi najważniejszy region gospodarczy kraju. Skupia się na niej ogromna większość rolnictwa i przemysłu przetwórczego, najgęstsza sieć komunikacyjna, najwięcej ludności i wielkich miast. Natomiast zachodnia część Pampy jest sucha, ma gleby jałowe żwirowate i zasolone, toteż jest rzadko zaludniona i uboga. Wschodnia część Pampy leżąca w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego, dość wilgotnego posiada doskonałe warunki do uprawy rolnictwa, zwłaszcza uprawy pszenicy, kukurydzy, roślin oleistych i pastewnych.

Zachodnia część Pampy ma klimat suchy, a ponieważ gleby są tam jałowe, jej wykorzystanie ogranicza się przeważnie do ekstensywnej hodowli owiec na wełnę i skóry.